Introduction to Indian Classical Music Part-I

s<gIt zaô pircy - 1 . 2 . 3 . 4 . 5
àStavna . rag . nad. v[R .

àStavna

-artIy s<gIt se sMpU[R -artv;R kI gayn vadn kla ka baex haeta hE, -artIy zaôIy s<gIt kI 2 à[aily~a hE<, di][ -artIy s<gIt pÏit Awva knaRqk s<gIt à[alI ËsrI ihNÊStanI s<gIt à[alI jae ik smuce %Är -artv;R @v< paikStan me àcilt hE, rag gayn vadn Öadz Svrae< ka Vyvhar rag ka smy se sMb<x tal v ly ka àaxaNy Aaid daena—e à[ailya—e me #tna hI saMy hE, di][ -artIy s<gIt klaTmk oUibyae< se pirpU[R hE, AaEr %sme< jnta jnadRn kae Aaki;Rt krne kI Ape]a smaj me s<gIt kla kI maEilk ivixyae< Öara klaTmk s<Skar krne kI ]mta hE, prNtu ihNÊStanI s<gIt à[alI ke gayn vadn me< jn saxar[ kae kla kI Aaer Aaki;Rt krte ÷@ -avna twa rs ka @esa ôaet bhta hE ik Svr£sagr me< ïaet&vgR fªb jata hE AaEr n kevl mnaerNjn haeta hE Aiptu AaTmanNd kI Anu-Uit prk hE jae ik yaegIjn ApnI AaTmsmaix me la- krte hE<, s<gIt kae mnaerNjn maÇ manna inrI -Ul hE, -art dez kI punIt sa—Sk&itk %Úit ka Aaxar -I kla ka %Tk;R hI hE, At> AXyaTm iv*a ke #s Ad&Zy @v k[R£mxur êp ka A_yas iksI àkar kI -I inç xar[a ke Aaxar pr n krte ÷@ iv*aXyyn kI saxna ke êp me krna prmavZyk hE, àStut à[alI ihNÊStanI s<gIt à[alI kae VyKt krtI hE,
hmara -artIy s<gIt rag à[alI pr àiti:Qt hE #s kar[ hmare s<gIt me< Svr }an AaEr ly }an ka sMyk àyaeg haena caihye, AaEr jb #n tInae< muÎae< ka smahar, hmare k<Q Awva kr me< hae jayega, Aap deoe<ge ik -artIy s<gIt iktna suéic pU[R mxur Aan<d daiynI ziKtyae< se Aaetàaet hE, At> yh à[alI jae ik maxuyR kI crm kaeiq tk phu~cI hu$ hE, iksI àkar -I pirvtRnIy nhI< hE, hmare ra:q+ ne -I #se #sI †i:qkae[ se is<havlaekn kr #se ra:q+Iy mhTv àdan ikya hE, tae Kya hm #ske svaR<g suNdr gu[ twa zaSÇIy à-av kae n smHte hu@ kevl laek r<jn kae hI %ÎeZy blakr gvEye, bjvEye ke êp me< laegae< ka mnaer<jn kre<ge ? yh AaTm sMman se Cyut krane valI bat haegI, saw hI s<gIt mnaer<jn ka Hrna hE ( music is the fountain of joy ) #s ink&:q -avna se tae Ara:q+Iy -av hI pnpega, )lt> hmara ghn g<-Ir guéTvpU[R zaSÇ AaEr saE<dyaeRNme; twa rs -av kI manae< àitmUitR kla ka ptn hae javega, kla ya }an j–f rhta hE, At> %se àaPt krne ke ilye manv kae "aer pirïm krna caihye, n ik kla ka Str inMn AaEr AxaemuoI ikya jana caihye, )lt> hmara s<gIt Aaj kI æmpU[R iSwit se muKt hae skega,

-artIy s<gIt ke prm vE}aink rag gayn vadn me— %pyuR v[aeR kae suinyiÙt inymb˜ krte ÷@ kLpnaziKt ke Anusar cahe jha~ "Umne kI søilyt hE, At> #n v[aeR< kae smHne pr hme< sb àkar ke Aavaˆj ke ma–ef -lI-a<it }at hae jate hE<,

nad

Aava–j Awva Xvin ivze; kae nad khte hE<, dae pdaweRa< ke prSpr qkrane se nad ya Aava–j %TpNn haetI hE, #ske dae

-ed hE< @k zaergul ya hLla guLla, jae nad ]i[k hae, lhr zUNy Awva j–f (Qs) hae tae vh Aava–j s<gIt ke ilye AnupyaegI twa Svr zUNy rhegI, leikn dUsre àkar kI Aava–j kuD der tk vayum<fl pr Apna mxur à-av faltI hE, vh sSvr haene ke kar[ s<gIt ke ilye %pyaegI hE, At> yh iniZct hae jata hE ik dUsre àkar kI Aava–j hI s<gIt kI jnnI hE, nad kI s&:qI se hI sjRn àar<- huAa hE, AaEr pzupi]yae< ne nad kae svRàwm smHa AaEr s&:qI ke ivkas ³m me %ÄraeÄr manv jIvn kae à-aivt krne vale nad kae mnu:y ne ApnI bu˜I ke bl pr smHa v jana, §i; muinyae< ne #sI nad ke Óara Svr êpI $Zvr ka dzRn kraya, -gvan z<kr jae nqraj khlaye, %Nhae<ne ragea< kI s&:qI kI AaEr nard ne %n ragea< ka àcar ikya,

s<gItaepyaegI nad ke tIn gu[ hE<, Svra<tr, meGnIq!yUf, Xvin vEicÈy , nad ke dae àkar hE<; Anhd nad , laEikk nad, Ai-ny-n&Ty -I s<gIt kla ke hI êp hE<,
@k SvraNtr yuKt jae nad kI jait hE %sse hI s<gIt kla ka Svêp bna hE, Aava–j ka nIce ^pr haena #ska gu[ hE ijse ipc (pitch) khte hE<,

BacktoNaad

dusra gu[ hE jae SvraNtr kae n bdlte huye iniZct Svrae< ka xIma AaEr –jaer se khne kae, %se meGnIq!yUf (Magnitude) khte hE<, jEse kae$ kayR³m yid 1000-2000 VyiKtyae< kae sunana hae tae Xvin ivStark yNÇ Öara vh sunaya ja skta hE prNtu gayk ya vadk ke Apne iniZct Svr pr %sse kae$ Asr nhI< p–fta, kar[ ik %nka Svr %sme< bdlne kI AavZykta nhI rhtI,

BacktoNaad

tIsra gu[ hE Xvin vEicÈy (timber) #sse hm ibna deoe va* y<Çae< kI Aava–j kae prote hE<, sar<gI idléba ya bela (Violin) ka sa Svr @k rhte huye -I hm tInae< sa–jae< ka maEilk Xvin ka )kR smH lete hE< AaEr vh -I ibna deoe, taTpyR yh ik àwm gu[ tae s<gIt ka Aaxar hI hE, ibna SvraNtr ke s<gIt bn hI nhI skta, s<gIt me< -avna ke AnukUl Ai-Vy<jna %TpNn krne ke ilye AavZykta rhtI hE Xvin ka xIma AaEr –jaer ka haena jae ik nad ka dUsra gu[ hE, AaEr tIsra gu[ hI ivivx va* y<Çae< ka jNmdata hE, %sI Aaxar pr v&Ndvadn (Orchestra) ka jNm huAa hE,

BacktoNaad

@esa kae$ -I mnu:y àa[I nhI< hE ijsne s<gIt êpI dEvI ziKt kae n suna hae Awva #s ziKt ke mxur Anu-v n ilye hae<, b–fe b–fe dugRm pvRt ïei[yae< me< rhne vale, mhlae<, àasadae<, Hae<pi–fyae< @v< duStr j<glae< me< rhne vale manv àa[I kae àk&it sdEv s<gIt ziKt ka rsaSvadn kratI rhtI hE, nidyae< kI mxur klkl Xvin, Hrnae< kI HrHr, pi]yae< ka kUjn AaEr sSvr mxur s<gIt jae ik nagirk jIvn ka Aiv-ajy A<g hE iksne nhI< suna hE ? àk&it àdÄ jae nad lhrI %TpNn haetI hE vh Anhd nad ka Svêp hE jae ik àk&it kI Sva-aivk ài³ya hE,

BacktoNaad

leikn jae nad Svr lhrI, dae vStuAae< ke prSpr ";R[ se Awva qkrane se pEda haetI hE %se laEikk nad khte hE<, Apna s<gIt laEikk hE kar[ #sme< kayRkar[ -av hE, vatavr[ pr Apne nad kae iboerne ke ilye k<Q baý hva pr A~dr se %TpNn haene valI v–jndar hva jb prSpr qkratI hE %sI smy k<Q iSwt Svr t<tu nad (Vocal Cords) pEda krte hE<, At> manv àa[I Óara inimRt Aava–j laEikk hE,

BacktoNaad

gayn kla iv;ezkr manv k<Q ka mxur Aiv:kar hE jae maeihnI ziKtyae< se Aaetàaet hE, #sI ka AnugamI hE va* vadn, manv k<Q Vdara inimRt jae Svr lhrI hE ve Aixk srs twa nad vEicÈy ke kar[ Aixk àor twa suSvr êp me< k[R gaecr haetI hE< va* vadn me<, At> yh iniZct hE ik gayn vadn me< jae -avna ka êp dizRt haeta hE vh Ai-ny , n&Ty @v< vak! ziKt ke Vdara -I inimRt haeta hE, #sI Aaxar pr ivze; hav -av yuKt jae êp hm suVyviSwt pds<caln,

-avi-Vy<jna AaEr Ai-ny ke saw krte hE< vh hE n&Ty, k<Q s<gIt ke ilye AavZyk hE suSvr AaEr tal ly kI pU[Rta, AaEr yhI AavZyk hE va* vadn ke ilye AaEr #sI kI intaNt AavZykta hE n&Ty s<gIt me<, yid gayn vadn me< suSvr AaEr tal ly ka mxur b<xn n rha tae vh kevl kImtI hLla guLla maÇ rh jata hE, #sI àkar -av ivhIn n&Ty mULyvan %DlkUd ke isva kuD nhI<, yh ivze; Xyan me< rone kI bat hE, gayn, vadn twa n&Ty ywawR me< i-Nn kla@~ haete hu@ -I @k hI s<gIt sUÇ me< ipraeye gye mi[ hE<, y*ip s<gIt me< gayn, vadn twa n&Ty hI àmuo mane jate hE< prNtu Ai-ny @v< vKt&Tv -I s<gIt me< iniht kla@~ hE<,

BacktoNaad

v[R

v[R ka AwR hE ma–ef, s<pU[R jgt ke s<gIt me 4 àkar ke v[R haete hE< ,

1 la AaraehI v[R £ kevl Aaraeh maÇ, taTpyR yh ik nIcI Aavaˆj kae ^~ca$ kI Aaer le jana, i)r cahe vh @k Svr tk hI ^~cI Kyae< n hae AaraehI v[R hE,
2 ra AvraehI v[R£ kevl Avraeh maÇ, ^~cI se nIcI Aavaˆj le Aana,
3 ra Swa$ v[R£ @k hI jgh pr ékte ÷@ k…D der tk kaym rhna, jEse£ mmm xx gg rere pp Aaid,
4 wa rhta hE s<carI v[R£ ^pr iloe ÷@ tInae v[aeR< ka imla£jula êp (ioc–fI), jha~ se mn caha vha~ kae Aavaˆj ik idza bdl dI ya @k hI Swan pr ék gye Svr khte ÷@, At> %pyuRKt 4 v[R tae s<gIt ka Sv-avxmR hE, yid Svrea< ke %tar cFav ya pitch ka Xyan nhI rha tae s<gIt, s<gIt kEse kha jayega,

Aaraeh-Avraeh

Aaraeh > (sa se sa?) AwaRt mXy sPtk ke sa se tar sPtk ke sa tk cFane kI i³ya ka nam hE Aaraeh,
Avraeh > sa? se sa tar sPtk se mXy sPtk ke sa ta %trne ka nam hE Avraeh,
%tar cFav ³mz> Aaraeh Avraeh khlate hE<, yh ipc (Pitch) ka êp hE,

Back to Varna

rag

Svra—e kI @esI mxur twa Aak;Rk Xvin jae suiniít! Aaraeh-Avraeh, jait, smy, v[R, vadI-s<vadI, muOy-A<g Aaid inyma<e se b˜ hae AaEr jae vayum<fl pr Apna à-av A<ikt krne me smwR hae, AaEr ijsme vatavr[ pr à-av falne ke ilye rag gayn vadn ke Aiv-aJy 8 A<ga<e ka smahar àyaeg haena caihye AaEr saw hI %n A<gae< ke sMyk àyaeg
ka A_yas -I iv*awIR jnae< kae krana intaNt AavZyk hE, ye 8 A<g ya Aòa<g #s àkar hE< Svr, gIt, tal AaEr ly, Aalap (behelave), tan, mI—f, gmk @v< bael£Aalap AaEr bael£tan %pyuRKt 8 A<gae< ke smuict àyaeg ke Öara hI rag sjaya jata hE, AaEr #NhI 8 A<gae< ke àyaeg se -avna ka sagr lhrata hE, yid #nka %ict Vyvhar i³yaTmk s<gIt me< n ÷Aa tae n gayk vadk hI sNtae; pate hE< AaEr n hI ïaetag[, At> #n Aòa<gae< ka A_yas krna krana hI inta<t AavZyk hE, yh ÿdy<gm kre<,

-artIy s<gIt ka àa[ rag hE, rag kae sjane ke ilye miSt:k kI %vRra ziKt Óara Al<kar yaejnaAae< AaEr v[eRa< ka @esa g<-Ir icÄak;Rk êp inmaR[ haena caihye ik vatavr[ rag Xvin se muoirt hae %Qe AaEr AanNd sagr me< ïaetag[ fUb jaye v rs kI xara %m–f p–fe, tb khI< ywawR rag gayn ya vadn manna caihye,

ragae< kae àk&it ke ihsab se ba<qa gya hE, tIì, kaeml Svrae< se ragae< kI àk&it bntI hE, %se smHne vala ATy<t sUúmdzIR haeta hE, jae Svrae< kI barIkI se mn kI kaeml -avnaAae< kae DU le, jEse Daeqa balk laerI sunkr tur<t sae jata hE AaEr zaergul sunkr raene lgta hE, xImI Aava–j me< kaemlta ka Anu-v haeta hE, nad kI #sI ivze;ta ke kar[ #se yaeg se jae–fa gya hE,

Back to Raag

rag ka smy

àTyek rag ke gane ya bjane ka @k iviz:q smy haeta hE, smy c³ idn me< àat> 6 bje se s<Xyakal 6 bje tk raiÇ twa raiÇ 6 bje se àat> 6 bje tk rhta hE, idn v raiÇ ke c³ae< kae 3 "<qe ke smy smUh me< iv-aijt ikya jata hE ijse àhr khte hE<, #s àkar 24 "<qe ke idvs me< kul 8 àhr haete hE<, idn ke 4 àhr @v< raiÇ ke 4 àhr, Aixktr ragae< ke gane ya bjane ke smy kae #NhI< àhrae< me< se iksI @k àhr me< roa jata hE, #ske AitirKt k$ rag @ese haete hE< ijnkae iviz:q \tuAae< me< gaya ya bjaya jata hE, jEse rag bs<t , bhar Aaid rag bs<t \tu me< twa #sI àkar mLhar, me" , sUrdasI mLhar , gaE–ef mLhar Aaid rag v;aR \tu me< gaye ya bjaye jate hE<, kuD rag svRkailk haete hE< ijNhe< k-I -I gaya ya bjaya jata hE, jEse rag –-ErvI , pha–fI Aaid,

Back to Raag

jait

rag Svêp Apne ivze; àkar ke Aareah-Avraeh ke ³m me< rhta hE, ijs rag me< satae< Svr sa re g m p x in hae< %se sMpU[R - sMpU[R jait khte hE<, #sI àkar 6 Svrae< ke ³m kae ;aFv, 5 Svrae< ke ³m kae AaEFv AaEr 4 Svrae< kea surtr khte hE<, ye jaityae< ke nam hE<,
Xyan me< roe< ik Aaraeh me< ijtne Svr lge<ge %sse khI< Aixk ya km se km Aaraeh ke brabr Svr Avraeh me< Aane caihye, Aaraeh kI Ape]a Avraeh me< km Svr -artIy s<gIt me< nhI< ilye jate kar[ vh intaNt ASva-aivk bat hE, #n jaityae< ke iktne àkar bne<ge Ab hm yha~ deoe<ge; sMpU[R ka @k hI àkar bnega, kar[ Avraeh -I sMpU[R rhega jbik Aaraeh sMpU[R hE,
1 sMpU[R - sMpU[R
1 ;aFv - sMpU[R ; 2 ;aFv - ;aFv
1 AaEFv - sMpU[R ; 2 AaEFv - ;aFv ; 3 AaEFv - AaEFv
#s àkar jaityae< ke kul 6 àkar bnte hE<, #sI àkar surtr kI 4 jaitya~ s<-v hE<,
1 surtr - sMpU[R ; 2 surtr - ;aFv ; 3 surtr - AaEFv ; 4 surtr

Back to Raag